Opinie MAANDAG 27 JANUARI
De ontmaskering van BBB in
het stikstofdossier
Na de uitspraak van de Haagse rechter vorige week rijst de vraag: zijn
de jarenlange claims en voorstellen van regeringspartij BBB in het
stikstofdossier ontmaskerd als een lege huls?
I n april 2022 zei BBB-leider Caroline van
der Plas in de Kamer: „Ik hoor hartstikke
graag tot de Twijfelbrigade.” De groep die
de verslechtering van de natuur in twijfel
trekt omdat er onvoldoende bewijs voor
zou zijn. Later, juni 2022, opnieuw in de
Kamer, zei ze: „Ik hoop dat heel veel mensen lid worden
van de Twijfelbrigade.”
Het paste bij haar. Sinds een uitspraak van de Raad
van State in 2019 tobde de politiek met het stikstofvraagstuk.
Om de natuur te beschermen mocht Nederland
van de rechter geen extra stikstof meer uitstoten
– maar de agrosector verzette zich tegen ingrepen.
En Van der Plas kwam in 2021 in de Kamer op een
verkiezingsprogramma dat de sector steunde: „Alle
stikstofmaatregelen gaan van tafel en er komen geen
nieuwe.”
Nadat haar partij maart 2023 de grootste werd bij de
Statenverkiezingen, herhaalde ze dit daags erna met
zoveel woorden in Ee nVandaag.
En vorig jaar zomer werden in het Hoofdlijnenakkoord
van het kabinet-Schoof op haar initiatief dan
ook de voornaamste onderdelen van het stikstofbeleid
van het kabinet-Rutte III en het kabinet-Rutte IV
(2017-2024) geschrapt – al bleef de stikstofwet uit
2021, ingediend door Rutte III, in tact.
Toen kwam vorige week woensdag: de Haagse
rechtbank noemde het stikstofbeleid van dit kabinet
in een kritisch vonnis onrechtmatig omdat het onvoldoende
werk maakt van de wettelijke verplichting de
stikstofuitstoot terug te dringen. De rechter eist onmiddellijke
actie.
Maar met ruttiaanse lenigheid draaide Van der Plas
alles om. Het probleem is niet stikstof, was haar analyse,
het probleem is de stikstofwet van 2021: de normen
daarin zijn te streng, dus die moeten worden versoepeld.
Alsof vuurwerkoverlast wordt veroorzaakt door een
v uur werkverbod.
Bovendien zijn de basis onder die stikstofwet de
Europese Vogel- (1976) en Habitatrichtlijnen (1992),
die als norm stellen dat de natuur in EU-lidstaten niet
mag verslechteren. Een norm die Nederland al jaren
overtreedt, aldus gerechtelijke uitspraken van een
kleine twee decennia: van de Raad van State (in 2008
en 2019) tot en met de Haagse rechtbank vorige week.
Dus de facto werden zo de claims waarmee Caroline
van der Plas een geslaagd politicus werd – het stikstofbeleid
kan weg, nieuw beleid is onnodig – voor de derde
keer in zeventien jaar ontmaskerd als een fabeltje.
En de vraag is dan: wat zegt zo’n kaakslag voor zo’n
prominent politicus over de stand van de democratie?
Bij Van der Plas, journalist van beroep, lopen feiten
en marketing al jaren door elkaar. Begin deze eeuw belandt
ze in de landbouwpers. Als communicatiemedewerker
van de Nederlandse Vakbond van Varkenshouders
(NVV) schrijft ze tien jaar terug columns waarin
ze varkenshouders aanspoort hun imago te beschermen.
„Communiceer via lokale kranten en weekbladen.
Wees trots op uw beroep, trots op uw bedrijf.”
In 2017 introduceert ze in een groepsgesprek voor
het blad van veevoedermultinational De Heus de slogan
die de agrosector nog steeds hanteert: „Wij maken
uw voedsel.”
En als zomer 2019, na de uitspraak van de Raad van
State, de boerenprotesten op uitbreken staan, lanceert
ze de BoerBurgerBeweging in P igbusiness. Hoogste tijd
dat Den Haag kennismaakt met „Gezond Boerenverstand”
om de „goed georganiseerde groene lobby”,
die probeert „de agrosector te limiteren”, van repliek
te dienen.
In de sector hangt een broeierige sfeer. Het confronterende
Farmers Defence Force (FDF) roert zich, protesterende
boeren zeggen dat de overheid stikstofdata
manipuleert. Het komt tot een climax als een belangenbehartiger
van de melkveesector, het Mesdagfonds,
begin 2020 onderzoek publiceert waaruit zou
blijken dat het aandeel van de landbouw in het stikstofvraagstuk
veel kleiner is dan de overheid claimt.
Na de presentatie, die massale media-aandacht
krijgt, brengen FDF-boeren een ode aan de onderzoeksjournalist
die de feiten op tafel kreeg. Aspirerend
politicus Van der Plas doet er verslag van in P igbusine
ss. Twee maanden later moet het Mesdagfonds
zijn cijfers rechtzetten: de overheid had het aandeel
van de landbouw toch goed.
Volgens het BBB-verkiezingsprogramma voor 2021
zijn „miljarden verslindende” maatregelen tegen de
stikstofoverlast onnodig. En zodra Van der Plas na de
verkiezingen van 2021 per trekker op het Binnenhof
arriveert is zij een mediamagneet. Ze toont zich een
sterke debater.
Maar D66 is in 2021 verkiezingswinnaar en cruciaal
in de formatie: de partij wil ingrijpen in de agrosector.
Die verzet zich: drie agromultinationals van Quote
500-families stellen eind 2021 tonnen ter beschikking
voor contra-onderzoek naar het landbouwbeleid.
De maanden daarna steunt Van der Plas in de Kamer
de Twijfelbrigade. Ook verkondigt ze geregeld de
complottheorie dat het kabinetsplan om veehouders
uit te kopen niet om de natuur draait: de overheid
heeft grond nodig, claimt ze, „voor huizen voor miljoenen
mensen die nog in Nederland gepropt moeten
worden”.
Als BBB voorjaar 2023 de grootste wordt bij de Statenverkiezingen,
breekt de invloedrijkste periode van
de partij aan. Rutte IV aarzelt over het ingezette stikstofbeleid
van vooral boeren uitkopen. Het CDA,
machtspartij van weleer, kwijnt weg door het BBBsucces.
In de VVD bestaat de vrees dat CDA-voorman
Wopke Hoekstra, die al in 2022 twijfel over het stikstofbeleid
uitsprak, het kabinet bij 2023 laat struikelen
over stikstof. Het speelt mee als de VVD zomer
2023 een kabinetsval over migratie initieert.
Het BBB-programma voor de Kamerverkiezingen
van november 2023 hamert er nog steeds op dat de
stikstofwet, die stikstofuitstoot moet terugdringen,
„volledig op de schop” moet. Het vraagstuk wordt met
„innovatie” opgelost. De 130 km/uur kan terug.
Na de formatie van het kabinet-Schoof blijkt dat
BBB achter het besluit zit om het Stikstoffonds (25
miljard euro) voor boerenuitkoop te schrappen. CDAvoorman
Henri Bontenbal wil er najaar 2024 alsnog 5
miljard voor vrijmaken. Van der Plas weigert. Een
kwetsbare positie.
Bontenbal: „U maakte het vorige kabinet allerlei
verwijten, maar nu hebt u veel minder geld voor de
agrarische sector. Dat is toch een blunder?”
Zo zwalkt de partij tussen onervarenheid en overmoed.
„BBB zit in het centrum van de macht maar is
nog altijd op zoek naar zichzelf”, constateert NRC – collega
Eppo König eind 2024. De hoofdredacteur van
Nieuwe Oogst ziet in november nog kansen voor de
partij, maar: „Het begin van dat nieuwe beleid moet
onderhand wel komen.” Begin januari zinspeelt FDF
op „een andere minister van Landbouw” als sommige
stikstofproblemen niet snel worden opgelost.
De uitspraak van de Haagse rechtbank had kortom
op geen slechter moment kunnen komen. Een partij
die met duidelijkheid en grootspraak Den Haag bereikte,
ontmoet alsnog een werkelijkheid die zij jaren
negeerde. Want als „innovatie” de oplossing is, zoals
BBB blijft claimen, hadden de agromultinationals dit
natuurlijk allang zelf gerealiseerd.
Uiteraard zijn er politieke uitwegen. Hoger beroep.
Wag the dog. Een nieuwe adviescommissie, desnoods
een vroege val van het kabinet. Maar of dat nog werkt?
Misschien zou reflectie onder kiezers, gekozenen
en media geen kwaad kunnen nu blijkt dat feitenontkenners
zoveel electoraal succes hebben. En het agroindustrieel
complex er in blijft slagen een oplossing te
traineren.
Al is het geruststellende ook dat de gevolgen, dankzij
de trias politica, gewoon op tafel liggen. En misschien
is het te gemakkelijk – of te vroeg – voor de conclusie
dat BBB is ontmaskerd als een lege huls. Evengoed
is het bewijs van het tegendeel onder het kabinet-
Schoof nog niet geleverd.
MACHTIGE TIJDEN
Dit artikel is een weergave
van Machtige Tijden.
Een exclusieve nieuwsbrief
van Tom-Jan Meeus.
Met ruttiaanse
lenigheid draaide
Van der Plas alles om
FOTO KEES VAN DE VEEN